کافه فرهنگ

ممکن است بیمار فکر کند که هر چیزی که به آن دست می زند آلوده به میکروب است و به همین دلیل هر روز بارها دستهای خود را می شوید. در واقع اختلال وسواس یک بیماری مزمن و یا طولانی مدت است که می تواند بر روی زندگی فرد مبتلا تاثیر بگذارد و در روابط اجتماعی و فعالیت های روزمره اختلال ایجاد کند.

فعالیت هایی که فرد در زمینه از بین بردن اضطراب خود انجام می‌دهد، به صورت موقتی فرد را آرام می‌کند، اما این اقدامات در طول روز تکرار می‌شوند و دفعات تکرار آن ها ممکن است آنقدر زیاد باشد که به فعالیت های عادی و روزانه صدمه می زند. از سویی افراد مبتلا به اختلال وسواسی ممکن است از این موضوع مطلع باشند که رفتارهایی که انجام می‌دهد از روی وسواس بوده و اجباری نیست اما نمی‌توانند از انجام دادن آن‌ها خودداری کنند.
آنچه می خوانید گفت‌وگو با حسن خوش‌اخلاق متخصص روانشناسی و عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان است.
وسواس چیست و چه انواعی دارد؟
وسواس به عنوان گروهی از اختلالات شناخته شده استو شاید بیشتر شهروندان با یک مورد از آن یعنی وسواس شستشو بیشتر آشنا باشند، در صورتی که وسواس شستشو یا تمیزی یکی از موارد اختلال وسواس است و علاوه بر این موارد دیگری نیز وجود دارد که در همین طبقه قرار می گیرد و شهروندان کمتر با آن ها آشنا هستند.
یکی اختلال بد ریخت انگاری بدن است و فرد بر این باور است که یکی از اندام های او شکل اصلی را ندارد. موضوع دیگر اختلال انباشت گری یا ذخیره سازی است و شخص اقلامی را نگهداری می کند و چنانچه این عمل به طور افراطی صورت بگیرد یک نوع تعلق خاطر بسیار شدید به آن اموال خواهد داشت و با پدیده جمع آوری اموالی بدون استفاده یا بدون فایده عملی روبه رو می شود.
هم‌چنین وسواس کَندن مو و پوست نیز جزو مواردی است که در این طبقه از اختلالات قرار می گیرد، اما وسواس فکری و عملی معمولا به اختلالی گفته می شود که شخص دارای یک سری اشتغالات ذهنی، آداب وسواسی و یا تشریفات است که این موارد را به صورت رفتارهای وسواسی نشان می دهد.
میزان شیوع وسواس در جامعه تا چه حد است و در کدام گروه سنی بیشتر مشاهده می شود؟
مطابق آمارهای مطرح شده در جمعیت عمومی بین 2 تا 3 درصد افراد داری اختلال وسواس هستند و در حدود 10 درصد از بیماران مراجعه کننده به مطب ها یا بیمارستان های روانپزشکی این اختلال مشاهده می شود؛ از سویی دیگر اختلال وسواس در همه رده های سنی مشاهده می شود و در کودکان، میانسالان، بزرگسالان و سالمندان نشانه هایی از این اختلال وجود دارد. هم‌چنین یکی از موارد مطرح این اختلال شروع آن از دوران کودکی است و چنانچه توجهی به این اختلال نشود و درمانی اتفاق نیفتد، معمولا میزان و شدت آن در سنین بالاتر بیشتر خواهد شد.
نسبت شیوع وسواس در بین زنان و مردان چگونه است؟
در نظر عامه مردم شیوع این اختلال در بین خانم ها بیشتر است که در مواردی مختلفی به ویژه شستشوی بیش از حد نمود می یابد و آنهابا شستشوی بیش از حد وسواس را نشان می دهند و به آلودگی ها حساس هستند؛ ازسوی دیگر آمارها نشان می دهند که این اختلال بین دو جنس زن و مرد تفاوتی ندارد و میزان شیوع آن در بین دو جنس به یک میزان است و فقط یک تفاوت در دوره نوجوانی وجود دارد و این است که سن شروع اختلال وسواس در آقایان در 19 سالگی و در بانوان در سن 22 سالگی دیده شده است. 
در ایجاد وسواس تفاوتی بین متاهلین و مجردان وجود دارد؟
آمارها نشان می دهد که معمولا میزان شیوع وسواس در متاهلین نسبت به مجردان کمتر است و شاید یکی از دلایل آن روابط بین فردی و عوامل حمایتی است که می تواند در این بخش به عنوان یک سپر محافظتی موثر باشد و افراد از لحاظ روحی و روانی بتوانند سطح ایمنی بیشتری را احساس کنند. هم‌چنین حمایت های عاطفی و بین فردی نیز می تواند در زمینه کاهش استرس و فشارهای روانی بسیار کمک کننده است.
چه اختلالات دیگری همراه با وسواس برای افراد ایجاد می شود؟
معمولا اختلال وسواس کمتر به تنهایی مشاهده شود و بیشتر مواقع با اختلالات دیگری از جمله اختلالات اضطرابی و استرس همراه است، حتی این اختلال در گذشته در طبقه اختلالات اضطرابی طبقه بندی می‌شد و سپس تغییر یافته و مجزا شد. چنانچه اضطراب فرد افزایش یابد برای مقابله با این اضطراب معمولا رفتارهای وسواسی نشان می دهد، بنابراین شیوع اضطراب در افراد وسواسی بسیار بیشتر است. اختلالاتی مانند افسردگی، جمعیت‌هراسی یا ترس از جمع و روحیه انزوا طلبی و حتی پرخوری نیز در افراد وسواسی مشاهده می شود.
افراد وسواسی با توجه به اینکه به رفتارهای وسواس‌گون? غیر منطقی و غیرطبیعی خود آگاه هستند، در واقع رفتاری که انجام می دهند شاید از نظر عامه مردم و در عرف جامعه رفتار مناسبی نباشد و به همین دلیل مشکلات بین فردی نیز خواهند داشت، ضمن اینکه کاهش روابط اجتماعی و رفت و آمدها باعث افزایش تنش هایی در بین افراد وسواسی شده و ناخود آگاه روی خُلق آنها و هم‌چنین روحیه دیگر اعضای خانواده تاثیرگذار است.
وظیفه اعضای خانواده در برخورد با افراد وسواسی چیست؟
امروزه اطلاعات کمی در زمینه برخورد و نحوه رفتار با فرد وسواسی در جامعه و جود دارد و بسیاری از اوقات به دلیل عدم اطلاع کافی و ناآگاهی افراد، یک نوع مقابله با فرد وسواسی اتفاق می افتد و گاهی اوقات نیز نوعی پذیرش صد در صدی وجود دارد و افراد خانواده با فرد وسواسی همراهی می کنند تا بتوانند از بروز مشکلاتی مانند پرخاشگری فرد وسواسی و مواردی مانند آن جلوگیری کنند. مساله ای که در بخش درمان مطرح می شود این است که معمولا این اختلال نسبت به درمان تا حدی مقاومت نشان می دهد و فرد وسواسی با توجه به سطح اضطرابی که تجربه می کند چنانچه بخواهد در مقابل عمل وسواس مقاومت کند، گاهی کاهش اضطراب را ترجیح می دهد. زمانی که خانواده در این زمینه اطلاعی ندارد رفتارهای مقابله ای با فرد وسواسی خواهند داشت و همین امر موجب بروز استرس های محیطی، خانوادگی و افزایش تنش های بین فردی شده و حتی مشکل وسواس نیز افزایش خواهد یافت.
درمان افراد وسواسی چگونه است؟
در زمینه درمان معمولا چند خط درمانی وجود دارد که دارو درمانی یکی از این حوزه ها است و در کنار دارو درمانی، انجام درمان های رفتاری و روان درمانی ها نیز وجود دارد که گاهی اوقات ممکن است که خانواده ها فقط به یکی از این ابعاد توجه کنند و فقط دارو درمانی را دنبال کنند یا حل مشکل را از طریق رفتار درمانی پیگیری کنند. در محیط خانواده ها بیشتر اعضای خانواده ها با این مشکل مواجه هستند و با توجه به سن آنها و درخواست خانواده ها به بخش های مربوطه ارجاع داده می شوند تا درمان صورت بگیرد. گاهی اوقات فرد وسواسی بارها سعی کرده که در مقابل این رفتارهای وسواسی مقاومت کند ولی موفق نشده و حالت ناامیدی به او دست می دهد و همین امر موجب شده تا کمتر بخواهد به این وضعیت بپردازد. البته کمک های حمایتی اطرافیان در درمان فرد موثر است و کسانی که با فرد وسواسی زندگی می کنند باید همراه با او بوده و برای درمان به روانپزشک، روانشناس و یا مشاور درمانگر مراجعه کنند و همین حمایت های پیگیرانه می تواند بسیاری از افراد درگیر وسواس را درمان کند.
چه توصیه ای به افراد وسواسی دارید؟
افراد وسواسی گاهی حس ناامیدی پیدا کنند و با توجه به مقاومت هایی که در مقابل اختلال وسواس انجام می دهند، ممکن است موفق به ترک این اختلال نشوند بنابراین توصیه می شود که درمان را به شکل مناسب و منطقی دنبال و از همه روش های موجود از جمله بحث دارو درمانی، رفتار درمانی و روان درمانی استفاده کنند، ضمن اینکه همه اعضای خانواده می توانند با او همراهی کنند تا در امر درمان اختلال وسواسِ این افراد موفق شوند.